ODBRANIMO ISTORIJU (CG)

#odbranimoistoriju 

ODBRANIMO ISTORIJU 

– DEKLARACIJA – 

U državama nastalim raspadom SFRJ snažno je prisutan revizionistički  odnos prema prošlosti. Istorijski revizionizam je zloupotreba istorijske  nauke, namjerno i tendenciozno iskrivljavanje slike o prošlosti. On  podrazumijeva prilagođavanje prošlosti savremenim političkim potrebama,  izdvajanje i naglašavanje poželjnih i fabrikovanje nepostojećih podataka,  selekciju istorijskih izvora, izbacivanje svega što ne odgovara vladajućim  političkim idejama i programima. Nasuprot tome stoji poželjno  napredovanje naučnih saznanja, otkrivanje novih istorijskih izvora i nova  tumačenja onih već poznatih, primjena novih metodologija i paradigmi,  stalno preispitivanje i rekontekstualizacija, koji su obavezni sastojci posla  istoričara.  

Sve države imaju određene politike istorije, ali nacionalističke ideologije i  ratovi doveli su do toga da su zloupotrebe istorijske nauke u državama  nastalim raspadom SFRJ posebno izražene. Istorijska nauka se koristila da  bi se ratovi psihološki pripremili, kao i da bi se poslije ratova održavale  politike zasnovane na eksploataciji nacionalističkih strasti. Istorijsku nauku su zloupotrebljavali političari, mediji, mnoge interesne grupe, ali i sami  istoričari. 

Istorijski revizionizam primjenjuje se da bi se održavali stari i stvarali novi  mitovi, jačali stereotipi, razvijale predrasude i mržnja prema susedima.  „Mi“ smo uvijek žrtve, „drugi“ su za sve krivi. Na samoviktimizaciji se pravi  paranoidna istorijska svijest koja žrtvu oslobađa svih moralnih obzira i  podstiče želju za osvetom. Na samosažaljenju se homogenizuje nacija,  zbijaju se njeni redovi, potire se pluralnost, a pojedinci i društvene grupe  utapaju se u zamišljeni „biološki“ ili „duhovni“ kolektiv. Uloga žrtve  okamenjuje nas u prošlosti i ne dozvoljava nam da krenemo napred.  

Istorija Drugog svjetskog rata je u svim državama nastalim na tlu SFRJ  predmet manipulacije. Revizionističkim postupkom iz istorije su izbačene  naučnom metodologijom utvrđene činjenice, a u nju unijete one za koje  nema podloge u istorijskim izvorima. Time se u našim društvima brišu  jasne moralne koordinate, gubi se granica između fašizma i antifašizma i  stvara opasnost da se zločini poput onih iz prošlosti ponove. 

Danas je istorija prostor u kome se ratovi nastali raspadom SFRJ nastavljaju  „drugim sredstvima“. Ti ratovi su na najboljem putu da postanu podložni  političkim manipulacijama kao što je to i Drugi svjetski rat. Godišnjice i  jubileji koriste se za nacionalističku mobilizaciju i učvršćivanje autoritarnih  vlasti. Nema pijeteta ni empatije prema „tuđim“ žrtvama. Nema ni pokušaja  da se sa distance od skoro trideset godina od početka ovih ratova svaka  strana suoči sa sopstvenom ulogom i odgovornošću. Istorija je danas „rezervni ratni položaj“ na kome tinjaju neprijateljstva koja razaraju naša  društva.  

Zato je neophodno ustati u odbranu istorijske nauke i učiniti sve da bi  se zaustavile njene zloupotrebe. 

Mi, potpisnici ove Deklaracije, stojimo iza ovih principa: 

1. Istorija je nauka. 

Ona nije plod proizvoljnog mišljenja i mora se zasnivati na  istraživanju istorijskih izvora, njihovom proveravanju i poređenju,  utvrđivanju preciznih i provjerljivih činjenica, njihovoj analizi i  sintezi.  

2. Istorija je dinamična. 

Kao i svaka nauka, istorija stalno dolazi do novih saznanja, pronalazi  nove istorijske izvore, povezuje ih i reinterpretira. Revizija istorije je  rezultat novih istraživanja. Nasuprot tome, istorijski revizionizam je  manipulisanje istorijskim činjenicama radi postizanja zadatog  političkog cilja.  

3. Istorija je disciplina kritičkog mišljenja. 

Ona nije tabu koji služi snaženju nacionalnih osjećanja i politikama  identiteta, širenju stereotipa i predrasuda. Ona treba da nas uči kako  se proverava vjerodostojnost podataka, kako prepoznati  manipulacije i zloupotrebe prošlosti. 

4. Istorija je multiperspektivna. 

Istorijske činjenice utvrđuju se naučnom metodologijom ali  interpretacije tih činjenica mogu biti različite, jer zavise od  perspektive iz koje se posmatraju. To ne znači da se prošlost može relativizovati ali znači da je njena interpretacija područje debate u  kojoj se moraju uzeti u obzir relevantne činjenice i suprotna  mišljenja, bez prikrivanja podatka koji se ne uklapaju u politički  poželjnu sliku.  

5. Istorija je cjelovita. 

Iz prošlosti se ne smije uzimati ono što nam se sviđa i izbacivati ono  što ne odgovara trenutnim političkim potrebama! Ne smije biti  politički i ideološki uslovljene selekcije, podobnih i nepodobnih  istorijskih perioda, država, naroda, društvenih grupa, ideja, pokreta…  6. Istorija je nadnacionalna. 

Istorija se ne može ograditi etničkim granicama. Ne možemo se baviti  isključivo sobom, jer tako gubimo kontakt s realnošću. Prošlost je  isprepletana, povezana i međuzavisna. Nacije, države i društvene  grupe nastaju, postoje i razvijaju se kroz međusobne kontakte. Samo  u toj složenosti i međuzavisnosti možemo razumjeti i prošlost i  sadašnjost.  

7. Istorija je kontekstualna. 

Prošlost, kao ni sadašnjost, ne mogu se razumjeti izolovano,  izmješteno iz konteksta, svedeno na neki uski problem. Na prošlu

realnost uticali su mnogi činioci zbog čega je zatvaranje u uske okvire  manipulacija istorijskom naukom čime se spriječava razumjevanje  prošlosti i saradnja među istoričarima.  

8. Istorija je racionalna. 

Istorija nije mit, dogma, religija, ideologija, emocija. U nju se ne  vjeruje, njoj se ne sudi, ona se ne optužuje, za nju se ne navija. Ona  istražuje prošlost, nastoji da je razume i objasni. Ona nas uči da  razumijemo kompleksnost prošlosti da bismo se racionalno suočili sa  sadašnjošću i realno procjenjivali budućnost. 

9. Istorija je slobodna. 

Kao i svaka nauka, istorija može da napreduje samo ako su  istraživanja slobodna od bilo kakvih političkih, ideoloških, vjerskih ili  ekonomskih pritisaka. Ne može da bude podobnih i nepodobnih  istoričara, „patriota“ i „izdajnika“!  

10. Istorija je odgovorna. 

Sadašnjost se gradi na osnovu predstava o prošlosti. Sadašnjost je  ugrožena ako se prošlost zloupotrebljava, ako se prećutkuje, ako se u  nju dopisuje ono čega nije bilo, ako se „zaboravlja“ i relativizuje ono  što je bilo. Time stvaramo lažnu viziju sadašnjosti, čije probleme ne  umijemo da sagledamo, a time ni da rješimo. Istoričari moraju biti  društveno odgovorni.

Zbog svega navedenog, mi, sastavljači i potpisnici ove Deklaracije,  tražimo: 

1. Od istoričara: da se čvrsto drže najviših standarda u utvrđivanju  činjenica i da se bore za primjenu naučnih istoriografskih metoda,  posebno kad su u pitanju osjetljive i kontroverzne teme iz prošlosti; 

2. Od političkih elita: da vode odgovorne politike istorije, da prestanu  sa zloupotrebljavanjem prošlosti i da se ne oslanjaju na istoričare,  intelektualce i interesne grupe koji potpiruju nacionalističke strasti,  međusobno nas sukobljavajući radi jačanja svoje političke pozicije; 

3. Od parlamenata, domaćih i evropskih: da prestanu da donose  zakone, rezolucije, preambule i druge akte kojima se nameće  „istorijska istina“ i podobna interpretacija prošlosti, jer se time  direktno uključuju u prekrajanje istorije i opasne manipulacije  prošlošću; 

4. Od sudova: da prilikom primjene revizionističkih zakona vode  računa o utvrđenim istorijskim činjenicama da ne bi doprinosili  snaženju pseudoistorije i rehabilitaciji dokazanih kolaboracionista iz  Drugog svjetskog rata, kao i svih odgovornih za ratne zločine u  nedavnoj prošlosti; 

5. Od ministarstava nauke: da podstiču i finansijski podržavaju  projekte koji će slobodno i kritički istraživati sve teme od naučnog  interesa, pa i one o tamnim, kontroverznim stranama vlastite istorije;

da finansijski podrže zajedničke naučne projekte između susjednih  zemalja, kako bi razvijali multiperspektivni pristup prošlim  događajima. 

6. Od ministarstava obrazovanja: da istoriju ne pretvaraju u predmet  koji služi isključivo formiranju nacionalnog identiteta i širenju  mržnje. Istorija treba da bude vodeći predmet sticanja kritičkog  mišljenja, zasnovan isključivo na savremenim pristupima  obrazovanju u oblasti istorije u kojima neće biti tabua. Ministarstva  treba da podrže razmenu univerzitetskih profesora i nastavnika u  školama; 

7. Od ministarstava kulture i svih organa vlasti koji se bave  politikom sjećanja: da prestanu s praksom podizanja spomenika i  otvaranja novih muzeja posvećenih pojedincima ili organizacijama  koji su učestvovali u širenju mržnje i zločinima. Takva politika  sjećanja služi samo širenju i održavanju mržnje, tenzija i ostrašćenih  homogenizacija; 

8. Od medija: da se odgovorno odnose prema prošlosti, da se kritički odnose prema paraistoričarima i istoričarima koji promovišu  netoleranciju i iskrivljuju prošlost, da ne preuzimaju neprovjerene  podatke, prećutkuju istorijske činjenice i da ne koriste prošlost za  raspirivanje antagonističkih politika; 

9. Od lokalnih vlasti: da prestanu da imenuju škole, ulice, studentske  domove i druge javne objekte po ličnostima koje su tokom Drugog svjetskog rata i u posljednjim ratovima pozivale na etničku mržnju i  antisemitizam te bile odgovorne za ratne zločine; 

10. Od nastavnika istorije: da prate nove metode predavanja i  poučavanja istorije, da vježbaju sa učenicima praktične vještine i  kritičko mišljenje, da podstiču đake na rad sa istorijskim izvorima i  da preispituju svaku tvrdnju o prošlosti. Bez kritičkog mišljenja u  nastavi istorije osnažuju se autoritarna svijest i isključivost kod  mladih.